Szachy dla wszystkich

Często, gdy słyszymy o grach planszowych, kojarzą się one z dzieciństwem, czasem, kiedy beztroska zabawa stanowiła większość naszej codzienności. Wielokrotnie urozmaiceniem wieczoru były wtedy ,,planszówki” – chociażby słynny Eurobiznes.

Gdy byliśmy młodsi, każdy miał swoją ulubioną grę planszową. Niektórzy lubili gry, w których trzeba było się wyróżnić refleksem, inni te z elementami przedsiębiorczości, a kolejni te, w których logiczne myślenie było podstawą.  Nieważne, w jaką grę planszową się grało, każda z nich przynosiła nam wiele korzyści, o których istnieniu pojęcia nie mieliśmy. Teraz wiele badań dowiodło to, że gry planszowe  rozwijają  nasze  umiejętności  taktyczne i matematyczne, oprócz tego mogą one rozwinąć u nas kreatywność i przedsiębiorczość. Wszystkie gry planszowe są świetne na swój sposób, ale dla mnie najciekawsze są szachy i to właśnie o nich dzisiaj Wam opowiem.

Powinno zaczynać się od początku, więc wyjdźmy od tego, co to są szachy – szachy to gra planszowa, w której zadaniem jednej ze stron (białej i czarnej) jest ,,zamatowanie’’ króla, czyli doprowadzenie do takiej pozycji, w której król nie ma żadnego legalnego ruchu, aby się obronić lub uciec przed szachem. Natomiast szach to sytuacja, kiedy król jest zagrożony zbiciem w następnym posunięciu. Cała batalia odbywa się na szachownicy złożonej z 64 pól. Jako ciekawostkę mogę powiedzieć, że jest aż 10134 możliwych przebiegów partii szachowej, a niektórzy i tak powiedzą, że szachy są nudne 🙂 Na szachownicy znajduję się oczywiście nasza armia złożona z: 8 pionków, 2 skoczków, 2 gońców, 2 wież, hetmana (królowej) i najważniejszej figury – króla. Wiemy już, że król jest najważniejszy i jest on bezcenny, reszcie natomiast  przydziela się odpowiednią wartość w punktach – hetman ma takich punktów 9, wieża 5, skoczek i goniec po 3, natomiast pion jest wart tylko 1 punkt. Podstawy już znacie, może teraz pora na porozmawianiu na temat przebiegu gry. W szachach istnieje mnóstwo wariantów danych partii, mają one przydzielone nazwy – na przykład mamy gambit hetmański (tak chodzi o ten gambit z „Gambitu królowej” z Netflixa). Nazwy nie są ważne, natomiast czasami warto pochwalić się w środowisku szachistów zaznajomieniem z nazewnictwem. Najważniejsza w szachach jest teoria, dzięki której zebrane są informacje o najlepszych teoretycznych posunięciach możliwych w danym momencie. Trzeba również wspomnieć o tym, że każdy debiut (rozpoczęcie) ma inną teorię. W tym momencie szachiści na najwyższym poziomie umieją teorię ,,od deski do deski”, znają wszystkie ruchy, które są najlepsze dla nich, ale również dla przeciwnika. Myślą oni kilkadziesiąt ruchów do przodu, aby po wykonaniu 50 czy 60 ruchów mieć jednego piona więcej i wygrać partię poprzez mata. W tym momencie najlepszym szachistą jest Magnus Carlsen – norweski arcymistrz i od 2013 roku mistrz świata. Natomiast pretendentem do zostania kolejnym mistrzem świata jest Jan Niepomniaszczij , który w ostatnim czasie wygrał turniej pretendentów i będzie mógł się zmierzyć o tytuł mistrza świata  z Carlsenem. Zacząłem mówić o mistrzach świata, ale my w Polsce również mamy świetnych szachistów – mowa tu między innymi o Janie Krzysztofie Dudzie (pokonał on kiedyś Magnusa) czy Radku Wojtaszku.

Trochę zagalopowałem się z tymi podstawowymi zasadami o szachach i opowiedziałem trochę więcej, ale co się odwlecze, to nie uciecze. Więc kolejna bardzo ważna sprawa, mianowicie skąd pochodzą szachy? Badaczom udało się ustalić, że pochodzą one z Indii, ale nie wiadomo, kto je wymyślił. Natomiast szachy wcześniej się różniły, chociażby tym, że kiedyś każdy gracz miał do dyspozycji zestaw pionków i figur przedstawiających m.in. króla i wezyra, a także słonie, rydwany i konie. Co ciekawe, grało  się z  pomocą  kostki, a gra była przeznaczona dla czterech osób. Z Indii gra szybko rozprzestrzeniła się do innych krajów, jako pierwsza trafiła do Persji,  gdzie ograniczono liczbę zawodników do dwóch. W następnej kolejności zafascynowali się nią Arabowie, którzy zrezygnowali z używania kostki. I to im zawdzięczamy to, że szachy pojawiły się w Europie. W Europie szachy zaczęły być popularne w VIII – IX wieku, a europejska wersja szachów zmieniła między innymi to, że wezyra zastąpiła królowa, rydwan zamienił się w wieżę, a słoń został zastąpiony przez gońca. Jedynie konie pozostawiono w swojej dotychczasowej formie. Zaczęto zmieniać też niektóre zasady gry. W wersji arabskiej pionki mogły przesuwać się tylko o jedno pole. Natomiast figura królowej dopiero w XV w stała się jednym z najgroźniejszych pionków. Ciekawostką jest, że badacze zauważyli związek między umocnieniem się pozycji królowej a umocnieniem pozycji kobiet w Europie. Największą popularność tej gry można było zauważyć w XVI wieku, a to wszystko za sprawą włoskich szachistów, którzy wprowadzili zmiany mające niebagatelny wpływ na jej atrakcyjność. Dzięki nowym przepisom hetman i goniec mieli większe możliwości poruszania się. To sprawiło, że cały przebieg gry stał się bardziej dynamiczny, przyjął formę prawdziwej walki, umożliwiającej skorzystanie z wielu strategii. Wprowadzono także roszadę.

A kiedy szachy trafiły do Polski? Trudno jest dokładnie sprecyzować datę, aczkolwiek badaczom udało się ustalić, że prawdopodobnie miało to miejsce w XII wieku. Oczywiście, początkowo znano tę grę głównie na dworze królewskim. Należy podkreślić, że umiejętność gry w szachy zawsze była wysoko ceniona.

Napisałem już trochę o historii gry królewskiej, ale kolejnym tematem, który chciałbym poruszyć, jest popularność szachów. W przeciągu kilkunastu miesięcy popularność szachów sięga zenitu, stało się to między innymi dzięki słynnemu serialowi ,,Gambit królowej” udostępnionemu w październiku 2020 roku na platformie Netflix. Serial ten w ciągu 28 dni od premiery został obejrzany 62 miliony razy. Jest to niewyobrażalna liczba, chociaż patrząc na opinie krytyków filmowych, nie jest ona bardzo zaskakująca, według nich  film zasługuje na 8.2/10 . Taki niewyobrażalny wynik uplasował serial na samych szczytach popularności przez kolejne miesiące. Nie oglądałem „Gambitu”, natomiast wydaje mi się, że będzie on dobrą propozycja na wolny wieczór. Wracając do popularności szachów , która, jak wspomniałem już wyżej, eksplodowała po ,,Gambicie królowej”, musimy wspomnieć o polskim twórcy internetowym ,,xntentacion“, który w przeciągu ostatnich miesięcy stał się jednym z najpopularniejszych polskich twórców internetowych. Przedstawia on szachy w trochę innym świetle, obala przekonanie, że szachy są dla osób wybitnie inteligentnych, namawia młodzież do grania w szachy poprzez młodzieżowe nastawienie i granie z celebrytami (w ostatnim czasie zagrał z jednym z najlepszych szachistów na świecie, mianowicie z Hiakru Nakamurą). Natomiast Bartek – bo tak ma na imię ten twórca – zorganizował również turniej międzynarodowych twórców, oglądany przez 60 tysięcy ludzi, co jest rekordem dla pojedynczego twórcy w Polsce, na platformie streamingowej Twitch.

Jak możecie zauważyć, szachy okazują się nie takie nudne, mają one około 1500 lat historii, a mimo to ludzie nadal bardzo chętnie parają się tym sportem (tak szachy to sport ).  Oprócz tego, że przynoszą wiele korzyści dla naszego mózgu, mogą nam świetnie umilić czas. Jednak nawet jakbyśmy sami nie zdecydowali się na grę w szachy, zawsze możemy udać się na transmisję twórców i również spędzić tam miło czas. Myślę, że z pewnością można powiedzieć, że w szachach każdy znajdzie coś dla siebie.

Maciej Krakowiak, I „d”